راه هنرمند: بازیابی خلاقیت

ایده مادر

ایده مادر، در واقع جرقه ی اولیه ی است که در ذهن پدیدار می شود وآن را به سمت خلق یک فرآورده ذهنی سوق  می دهد و می توان آن را اینگونه تعریف کرد که ((ایده مادر در ابتداء طرحی کلی ومبهم از چیزی که قرار است خلق کنیم در ذهن ما ترسیم می سازد.))1
ایده مادر، یک مفهوم کلیدی و زیربنای فرآورده وطرح کلی ما می باشد که هرمقداربدان توجه کنیم ،تعیین کننده موفقیت ما می باشد.
ایده مادربسیار منعطف وقابل گسترش است و قابلیت  تبدیل به یک فرآورده بسیار پیچیده با جزییات زیاد را دارد.
راههای مختلفی برای رسیدن به ایده های مادر وجود دارد،گاهی بصورت تصادفی به آن برخورد میکنیم ،گاهی فردی به ما پیشنهادی  می کند وگاهی بادقت کردن در آفرینش الهی و اطرافمان یا در ارتباط با اقشار مختلف جامعه (مثل ایده تبلیغ بین معتادین ).
اما نکته اساسی این است که اید همادر را جدی بگیریم و آن را با یادداشت به بند بکشیم تا بتوانیم بنای عظیمی از آن بسازیم.
1/کتاب سیب خلاقیت/نوشته افشین سلیمانی/ص15

سرچشمه های خلاقیت

 
ساده ترین سرچشمه خلاقیت را می توان معصومیت وسادگی دانست.مساله ی که در کودکی بیشتر خود را نشان می دهد.روش های معمول وراه حل های معمول به سادگی به موضوعی می رسد که شاید با داشتن علم ومحدودیت های آن نتوان رسید.
دکتر ادوارد دوبونو در کتاب خلاقیت کار آمد با اشاره به سرچشمه های خلاقیت می  نویسد:وقتی برادران مانتگالیفر به کمک نیروی محرکه ی هوای گرم،اولین بالن به هوا فرستادند.خبر این اختراع به پادشاه پاریس رسید...پادشاه به چارلز مهندس ارتش دستور داد یک نمونه بسازد.وی فکر کرد که برادران مانتگالیفر چگونه این کار را کردند وکمی بعد با خوشحالی فریاد زد((یافتم.یافتم.آنها باید از گاز جدید یعنی هیدورژه که از هوا سبک تراست استفاده کرده باشند.))1
این داستان نشان از سادگی در حل مساله می باشد نه از جست جوی روشمند علمی.لذا باید سادگی را ،سرچشمه خلاقیت دانست که با رشد آن ،می توان ایده های ناب را پیدا کرد.
خلاقیت کارآمد/ادوارددوبونو /73

تمرکز

تمرکز  ازابزارهای مهم خلاقیت است که نتایج وایده های خوب واثر گذار،حاصل تمرکز هدفمند درآن  موضوع است.بطور مثال ،هنگامی که بر روی یک موضوع تمرکز می کنید که کس دیگری  این زحمت را نمی کشد،با اندک تفکر خلاقانه ی، نتایج بسیار جالب وشگفت انگیری بدست می آورید وگویی وارد سرزمین بکری شده اید که کسی تاکنون  وارد نشده است.
جالب اینکه مخترعانی که مسائل دشوار را حل می کنند وراه حل هایی جدیدی را ارائه می دهند،افرادی هستند که در آن موضوع تمرکز ودقت کافی میکنند و توجه به قسمت هایی دارند که اکثر مردم بدان توجه ندارند.مثلا تولید سس های تک نفره ،یک ایده ساده است که از تمرکز بر روی بطری های بزرگ سس بوجود آمد.درحالی که وقتی محصول تولید شد ،اکثر مردم می گویند چه راهکار ساده ی بود یا افتادن سیب برروی سر نیو تون وتمرکز او  بر چرایی افتادن بر سر و زمین که منجر به کشف جاذبه زمین شد.
البته بسیاری از افراد خلاق ،تمرکز را چندان مهم نمی دانند وسعی در اشاعه ایده های مختلف خود دارند که اشتباهی بزرگ است وباید بدانند یک ایده با تمرکز بر جزییات آن ،بهتر از دهها ایده کلی است.

خلاقیت از دیدگاه رهبری(3)

تبلیغ صحیح
((اگر بخواهیم صحیح تبلیغ کنیم و نظریات دینى را تبیین نمائیم و از معارف اسلامى دفاع کنیم، حتما باید با حرف‏هاى تازه جهان و جریان‏هاى فکرى، آشنا بود.))1

حضرت آیت الله خامنه ای (مدظله)،رهبر معظم انقلاب ،در توصیه ی به طلاب و مبلغین دینی ،راه تبلیغ صحیح را منوط به تازگی حرف ها وشیوه های تبلیغی می دانند.
تبلیغی که در درون خود،دارای اصول عقلانی ودرست باشد و شیوه های نو  وتازه ی که، توان انتقال این مفاهیم عظیم وغنی را به جامعه امروزی داشته باشد و در درون خود ،خلاقیت ونوآوری داشته واز چشمه های نبوغ مُبلغین نخبه ،جاری شود.
البته رسیدن به نقطه ی که حرف های تازه تولید کنیم ،نیازمند برنامه ریزی وآشنایی طلاب وروحانیون با زبان روز است که در این باره ایشان  می فرمایند: ((کارگردانان حوزه علمیه باید با برنامه‏ریزى، بخشى از مباحث علم ارتباطات را که مورد نیاز تبلیغى است، در اختیار طلاب قرار دهند. آشنائى با زبان هم، لازم است. یک زبان زنده دنیا را حداقل باید طلاب فرا گیرند.))2
بنابراین لازم است طلاب با تکنیک ها و روش های تولید یک حرف نو  که همان خلاقیت ونوآوری است ،آشنا شوند ودر زمانی که گروهها وفرق غیرالهی ،به شدت از این روش ها بهره می گیرند،از قافله تبلیغات خلاق ،عقب نمانیم.
------
^{1.گزیده ای از بیانات رهبر معظم انقلاب در شروع درس خارج خود- سال 1378
2.همان}

آزاد اندیشی و تفکر خلاق

خلاقیت محصول خروج از کلیشه هایی است که در ذهن ما قرار دارد ودیوار بلندی بین ما واندیشه های دیگرایجاد کرده است. ذهن خلاق، مانند پرنده ای است که باید، در آسمان اندیشه ها وافکار وراههای مختلف پرواز کند تا بهترین راه رسیدن به ایده ی خلاقانه را پیدا کند.
بنابراین اولین ویژگی افراد خلاق ونوآور ،آزاد اندیشی است وابراز عقیده  وراهکار متفاوت خود در برابر راه حل های رایج  وعمومی است.
در اندیشه ی آزاد ،راهکارهای رایج  به میدان نقد یا بررسی مجدد می آیند و از دل این تعارضات راه حل هایی نوینی خارج می شود یا راهکاری نو که هیچ نمونه ی نداشته باشد با بلند پروازی هدفمند بدست می آید.
یکی از روش های تقویت آزاد اندیشی ،بررسی  آرا ء ونظریات مختلف یا بررسی محصولات ونو آوری های افراد خلاق می باشد که ممکن است از نظر  ملی ومذهبی باما متفاوت باشند که امروز با تکنولوژی های ارتباطی این امر بسیار آسان شده است.

موانع خلاقیت

یکی از موانع خلاقیت ،فشارهای  اجتماعی است.فشاری که بر اثر غیر معمولی  فکر وفعالیت کردن فرد خلاق بوجود می آید.زیرا بسیاری از مردم ،با قالب های رفتاری و روشهای مرسوم ،مانوس هستند و علی رغم ادعای علاقمندی به ایده های نو ،به دلایل مختلفی از جمله ترس از نا امن شدن فضای فکری و زندگیشان ،از آن گریزان هستند ونمی خواهند عادتهای خود را کنار بگذارند.
بسیاری از مُبلغان دینی نیز از فشار اجتماعی چه در حوزه های آموزشی چه در عرصه تبلیغی ، هراس دارند و از ارزیابی ومورد نقد وانتقاد دیگران هراس دارند. نمونه های این مساله ،مبلغانی که با شروع یک ایده ی جدید مثل راه اندازی یک سایت آموزشی که در قالب دوره های غیر دینی مختلف ،مطالب ومحتوای دینی را به صورت غیر مستقیم به مخاطب آموزش می دهد،که معمولا مورد استقبال قرار نمی گیرد ومورد نقد قرار می گیرد.
برای عبور از این مانع ،باید سعی کنیم به اهداف واآثار ایده های خود بیشتر توجه کنیم و اگر آن را عملیاتی وقابل اجراء می دانیم ،آن را شروع کنیم تا پس از رسیدن به نتایج ،دیدگاه اطرافیان تغییر کند.

شروع

فرآیند خلاقیت گام اول یا شروع اتفاق بسیار مهمی است . شروعی قوی که به یک فرآورده ذهنی وبالاخره به محصول منجر شود .
شروع خلاقیت رفتن به سرزمین جدید وتجربه ای نو است وباید آماده این سفر شود.
شروع خلاقیت در واقع درگیری  ذهنی با مساله ودر نتیجه ظهور ایده در ذهن است ،بنابراین لازم است یک شروع خوب ذهنی داشته باشیم تا برای شروع عملی آن کمتر دچار ابهام شویم.
از سوی دیگر شروع مانند نهال ظریفی است که دربرابر آسیب ها کم طاقت وسریع از بین می رود لذا باید دقت کنیم که از آسیب های شروع خلاقیت دور باشیم آسیب هایی مثل:
1.کمال گرایی واینکه  ایده ی پردازش کنیم که بدون عیب ونقص  باشد که امری غیر ممکن وغیر واقعی است ومعمولا بیشتر ایده پردازان ،انرژی بسیاری صرف  آن می کنند که نتیجه ی جز دلسردی ندارد.
2.انتظار فرصتی مناسب برای شروع کار،آسیب دومی است که بسیاری از افراد مبتلا هستند وقطعا چنین فرصتی هیچ گاه بوجود نمی آید وباید فرآیند ایده پردازی را شروع کنیم.

تغییر قواعد

خلاقیت به مثابه یک بازی دو یا چند طرفه است که هر چه بیشتر بر روی نوع برخورد با مسائل دقت کنیم ،نتیجه بهتری می گیریم.یکی از روشهای خوب  خلاقیت ،تغییر قواعد موضوع است . به این معنا که در هنگام برخورد با مشکل یا مساله  ببینیم امکان دارد قواعد آن  مساله را عوض یا بهم بزنیم وطبق اهدافمان ، ایده پردازی کنیم یا پاسخ های مختلف را که باعث تغییر قواعد می شود امتحان کنیم. داستانی نقل میکنندکه  : "الکساندر کبیر وقتی به آسیا حمله کرد،متوجه شد افرادی ،گره های کوری دارند که معتقدند هرکس آنها را بازکند، پادشاه آسیا می شود.او مشتاق شد که این کار کند ولی هر کاری کرد نتوانست گره را بازکند، کمی تفکر کرد، سپس  شمشیر را برداشت وگره را پاره کرد وپادشاه آسیا شد.))1
در واقع او قاعده بازی را عوض کرد و پاسخ های دیگر به این مساله را امتحان کرد.
البته تغییر قواعد بازی می تواند کل موضوع را در بربگیرد مثلا ساخت هواپیمایی که هیچ شباهتی با هواپیماهای موجود ندارد یا در بخشی از موضوع مثلا تولید موتور هواپیما با شکل و فن آوری جدید.
از روشهای موثری که به بهره گیری از این تکنیک کمک می کند، میتوان به تغییر شکل ابزارهای بازی های اسلامی یا تغییر روش برگزاری مسابقات وبرنامه های دینی اشاره کردو مبلغین می توانند با اضافه یا کم یا حذف کل یا بخشی از موضوع ،ایده های نو تبلیغی تولید کنند.
1)1میلیون ایده در یک دقیقه /محمدمهدی دهقان/صفحه2

دوره داستان نویسی